Wychowanie
Wychowawcza rola szkoły
Czy szkoła ma uczyć czy wychowywać? Wydaje się, że dzisiaj nie mamy już wątpliwości, że są to dwie strony tego samego medalu. Sposób, w jaki uczymy uczniów (czy też stwarzamy im warunki do uczenia się) ma ogromny potencjał wychowawczy. Ale też tematy stricte „wychowawcze”, podejmowane na lekcjach czy podczas działań projektowych, pozwalają uczniom na zdobywanie niezbędnych w życiu kompetencji, czyli na uczenie się w najgłębszym znaczeniu tego słowa.
Wychowawcza rola szkoły nie podważa w żaden sposób kluczowej dla wychowania młodego człowieka roli rodziny. Wręcz przeciwnie. Niezwykle istotne jest, aby wypracować taki model, w którym nauczyciele i rodzice współpracują ze sobą, wzmacniając wzajemnie konstruktywne przekazy, docierające do dziecka.
Model pracy wychowawczej
Kiedy myślimy o pracy wychowawczej w szkole, powinniśmy uwzględnić zatem przede wszystkim kontekst całej szkoły: program profilaktyczno-wychowawczy, inne dokumenty, ale także ukryty program, nieświadomie przekazywany poprzez utrwalone w szkole sposoby akceptowanych zachowań i postaw.
Relacji między konkretnym wychowawcą a jego wychowankami nie możemy z kolei redukować do godzin do dyspozycji wychowawcy – równie istotne są codzienne drobne oddziaływania i interakcje, a także podejmowane z uczniami większe projekty (jak również np. szkolne wycieczki).
Kto to jest wychowawca?
Rola wychowawczyni lub wychowawcy klasy jest nie do przecenienia. To ona lub on najlepiej w szkole zna swoich uczniów i uczennice – ich możliwości, pasje, sytuację rodzinną. A przynajmniej znać powinien. Ma wyjątkowe możliwości oddziaływania na proces grupowy, wzmacniania całej grupy, jak i pojedynczych uczniów i uczennic.
Publikacja
Jak rozwijać własne umiejętności wychowawcze?
Zestaw materiałów dla nauczycieli i nauczycielek służący autorefleksji o swojej roli jako wychowawcy lub wychowawczyni klasy.
Wychowawca jednak nie działa w próżni – cały klimat szkoły (istotne dla wszystkich wartości i idee) wpływa na jakość oddziaływań wychowawczych. Można wręcz powiedzieć, że każdy nauczyciel z chwilą wejścia do klasy staje się wychowawcą. Wszystko, co robi (i czego nie robi) oraz to, w jaki sposób to robi, ma wartość wychowawczą, ponieważ modeluje postawy uczniów i uczennic.
Warto wykonać ćwiczenie mentalne, polegające na przypomnieniu sobie tych nauczycieli i nauczycielek, którzy mieli na Ciebie największy wpływ w procesie Twojej edukacji.
- Dlaczego akurat ich zapamiętałeś/zapamiętałaś?
- Czego Cię uczyli przez swoje zachowania i postawy?
- Do czego i jak Cię zachęcali – werbalnie i niewerbalnie?
- Co konkretnie dla Ciebie jako ucznia było ważne i wspierające w postawie Twoich nauczycieli?
- Jakie wnioski wyciągasz z tego ćwiczenia dla siebie jako wychowawcy/wychowawczyni?
Webinarium
Być wychowawcą lub wychowawczynią klasy. Co to tak naprawdę znaczy?
Rozmowa z Anną Konarzewską i Jarosławem Kordzińskim o wychowaniu w szkole
Modelowanie oraz konsekwencje własnych działań
Modelowanie i ponoszenie konsekwencji to dwa główne mechanizmy uczenia się wg Alberta Bandury. Modelowanie zakłada uczenie się przez obserwację i naśladowanie zachowań dorosłych. Dlatego istotne jest, co mówimy do uczennic i uczniów, ale jeszcze istotniejsze to, co w ich obecności robimy. Czego uczymy, nie ucząc? (Przypomnij sobie ćwiczenie mentalne z poprzedniego akapitu.)
Refleksja nad mechanizmem uczenia się przez ponoszenie konsekwencji szybko prowadzi do wniosku, że niezbędnym elementem wychowania jest stworzenie bezpiecznej przestrzeni do popełniania błędów. „Złe” czy trudne zachowania uczniów, porażki czy konflikty są naturalnym elementem życia i wspaniałą okazją do zdobywania nowych kompetencji. Każdą z takich niełatwych sytuacji można wykorzystać jako moment uczący („teachable moment”).
Jak być wychowawcą włączającym?
Kto w Waszej szkole najbardziej korzysta ze wszystkiego, co się w niej dzieje? Kto natomiast ma najbardziej utrudniony dostęp do oferty edukacyjnej – na różnych poziomach? Kto musi wkładać najwięcej wysiłku w dostosowanie się? Co by się stało, gdybyśmy zmienili postrzeganie społeczności szkolnej w taki sposób, aby to właśnie osoby najbardziej wykluczone i będące na jej marginesie wyznaczały główny nurt planowanych działań edukacyjnych?
Klasa szkolna (czy też szkoła w ogóle) to ze swej natury środowisko zróżnicowane. Można tę różnorodność traktować jako problem i za wszelką cenę dążyć do unifikacji (która i tak nie nastąpi), ale można też wykorzystać tkwiące w niej bogactwo. W Centrum Edukacji Obywatelskiej rozumiemy edukację włączającą szeroko, jako realizację idei szkoły otwartej, opartej na czterech filarach:
- widoczności;
- wzmacniania;
- włączania;
- współpracy.
Praca z różnorodnością w oparciu o te cztery filary pozwala na to, by każdy uczeń i uczennica poczuł się w szkole jak u siebie: aby czuł się ważny i doceniony jako jednostka, a jednocześnie widział swój unikatowy wkład w budowanie grupy oraz wpływ na to, co dzieje się w szkole.
Od pracy z pojedynczym uczniem do zaangażowania w problemy świata
W Centrum Edukacji Obywatelskiej proponujemy model myślenia o pracy wychowawczej, który rozpoczyna się od refleksji o własnej roli jako wychowawcy/wychowawczyni i rozwijania swoich kompetencji. Nauczyciel-wychowawca, świadom swojej roli, może wzmacniać każdego i każdą ze swoich wychowanków, wspierać budowanie zespołu klasowego, a także zachęcać uczniów i uczennice do dostrzegania coraz szerszych kręgów swojej odpowiedzialności jako młodego obywatela i młodej obywatelki.
Ja wychowawca/ wychowaczyni:
Ten model wykorzystywany jest zwłaszcza w programie “Wychowanie to podstawa”.
Publikacja
Wychowanie to podstawa. Materiały dla nauczycieli i nauczycielek
Materiały dla wychowawców klas 4-8 (autorefleksja; ćwiczenia na GDW; inspiracje).
